7283 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 12.05.2023 tarihli ve 32188 sayılı Resmî Gazete’de Gemi Sicil Yönetmeliği (“Yönetmelik”) yayımlanmıştır. 12.05.2023 tarihinde yürürlüğe giren Yönetmelik ile 31.12.1956 tarihli ve 4/8520 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan “Gemi Sicili Nizamnamesi” ile 13.03.1957 tarihli ve 4/8807 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan “Gemi Bayrak Şahadetnameleri Hakkında Nizamname” yürürlükten kaldırılmıştır. Yönetmelik hükümleri ile öngörülen temel hususlar aşağıda açıklanmaktadır:
Gemi Tasdiknamesi ve Bayrak Şahadetnamesi
Yönetmeliğin 5. maddesinde gemi tasdiknamesi veya bunun sicil müdürlüğünce onaylanmış bir özetinin yolculuk sırasında devamlı olarak gemide bulundurulması gerektiği ve gemi tasdiknamesi alınmadan gemiye Türk Bayrağı çekilemeyeceği belirtilmiştir.
Yönetmeliğin 6. maddesi ile bir gemi payının devrinin sınırlanmasına ilişkin kayıtlar hariç olmak üzere, gemi siciline geçirilen her kaydın gecikmeksizin gemi tasdiknamesine de yazılması gerektiği düzenlenmektedir. Ancak geminin; devrine ilişkin mülkiyet geçişi, gemi payı iktisabı, gemi adı, makine, ölçüm değerleri değişikliği ve benzerleri gibi teknik değişikliği ile sicil nakil işlemleri gibi gemi tasdiknamesi üzerinde yer alan esaslı bilgilerin değişmesi halinde gemi tasdiknamesinde değişiklik yapılmayacağı, bu durumda gemi tasdiknamesinin yeniden düzenlenmesi gerektiği öngörülmüştür.
Yönetmeliğin 7. maddesi uyarınca gemi tasdiknamesi üzerinde yer alan esaslı bilgilerde meydana gelen değişikliklerde gemi tasdiknamesinin ve varsa onaylı özetinin sicil müdürlüğüne sunma zorunluluğunun, geminin yurtdışında olması veya gemiye herhangi bir nedenle ulaşılamaması nedeniyle yerine getirilememesi halinde donatandan taahhütname alınmak suretiyle teslim için bir ayı geçmemek üzere uygun bir süre tanınabileceği belirtilmiştir. Aynı madde hükmünce gemi tasdiknamesinin herhangi bir nedenle zıyaa uğradığının inandırıcı bir şekilde ortaya konması şartıyla, sicil müdürlüğünün uygun görmesi halinde gemi tasdiknamesini yeniden düzenleyeceği; geminin yabancı ülkede bulunması halinde yeni tasdiknameyi ilgilisine verilmek üzere göndereceği düzenlenmiştir.
Yönetmeliğin 8. maddesi kapsamında geminin kurtarılamayacak şekilde batması, tamir kabul etmez hale gelmesi veya Türk Bayrağını çekme hakkını kaybetmesi ya da diğer herhangi bir nedenle sicilden silinmesini müteakip gemi tasdiknamesinin ve varsa onaylı özetinin geri alınarak iptal edileceği belirtilmiştir.
Yönetmeliğin 9. maddesi uyarınca Türkiye dışında bulunan bir geminin Türk Bayrağını çekme hakkını elde etmesi halinde geminin bulunduğu yerdeki Türk konsolosu tarafından verilen ve gemi tasdiknamesinin yerine geçen bayrak şahadetnamesinin, düzenlendiği günden itibaren 1 yıl geçerlilik süresine tabi olduğu ve ancak yolculuk ve mücbir sebeple uzadığı takdirde geçerlilik süresinin de uzayacağı belirtilmiştir. Aynı madde altında Türkiye’de yapılmış olup da Türk Ticaret Kanunu (“TTK“) m. 940 gereğince Türk Bayrağını çekme hakkını kaybeden gemilere, teslim edilecekleri yere kadar geçerli olmak üzere bir bayrak şahadetnamesinin verilebileceği belirtilmiştir. Maddede izin süresi boyunca geçerli olmak üzere bayrak şahadetnamesi verilebilecek gemiler sınırlı sayıda olacak biçimde belirtilmiştir.
Geminin Adı
Yönetmeliğin 11. maddesi uyarınca geminin adının, seçilen adın karıştırılmaya yol açmaması ve diğer gemi adlarından farklı olmak kaydıyla dilediği şekilde ilk Türk maliki veya yetkilisi tarafından konulacağı ve geminin kayıtlı bulunduğu veya geminin kaydedileceği sicil müdürlüğü tarafından onaylandıktan sonra tescil edileceği hüküm altına alınmıştır. Gemi siciline tescil edilecek gemilere ilk defa verilecek ad için Denizcilik Portalı üzerinden yapılacak başvuru istemi, ilgili sicil müdürlüğü tarafından değerlendirilerek sonuçlandırılacaktır. Geminin adı ahlaka, adaba, kamu düzenine ve ulusal çıkarlara aykırı veya kültürel ve tarihi değerleri zedelemeyecek nitelikte olmalıdır. Tescil konusu gemi adının daha önce verilmemiş ve halen sicile kayıtlı olmaması öngörülmüştür. Zira terkin edilen gemi adının bir yıl süre ile bloke tutulup bu süre içerisinde önceki malik tarafından talep edilmesi durumunda kullanılmasına izin verilecektir.
Yönetmeliğin 12. maddesi gereğince mülkiyetin devri veya haklı bir gerekçe olması ve bu gerekçenin belgelendirilmesi halleri dışında gemi adında değişiklik yapılamayacağı şart koşulmuştur. Gemi tasdiknamesi verilmiş olan bir geminin adı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının (“Bakanlık”) veya Bakanlık adına yetki verilen gemi sicil müdürlüğünün izniyle değiştirilebilecektir.
Yönetmeliğin 13. maddesi ile sicile kayıtlı bir geminin bordasının her iki tarafına sancak ve iskele baş omuzluklarına birbirlerine paralel olacak şekilde adının, kıçına da adı ile bağlama limanının; silinmez, bozulmaz ve kolayca okunacak şekilde Türk Alfabesinde yer alan büyük harfler ve/veya rakamlar kullanılarak yazılması zorunlu tutulmuştur.
Gemi Sicil Müdürlükleri
Yönetmeliğin 15. maddesi tahtında sicil müdürlüklerinin yetki alanlarının, sicil müdürlüklerine bağlı ve Bakanlıkça belirlenen bağlama limanlarını kapsayacağı düzenlenmiştir.
Yönetmeliğin 16. maddesi uyarınca gemi sicilleri, bölge liman başlığı/liman başkanlığı nezdinde çalışan sicil müdürlükleri tarafından sırasıyla; (i) o yerde bulunan deniz ticareti işlerine bakmakla görevli asliye ticaret mahkemesinin, (ii) görevli asliye ticaret mahkemesi olmadığı takdirde asliye ticaret mahkemesinin, (iii) asliye ticaret mahkemesinin de olmaması halinde ticaret davalarına bakmakla görevli asliye hukuk mahkemesinin gözetimi altında tutulacağı belirtilmektedir.
Yönetmeliğin 19. maddesi kapsamında ilgililerin; tescil, değişiklik veya silinme istemleri ile ilgili olarak, sicil müdürlüğünce verilecek kararlara karşı, kararların tebliğinden itibaren 8 gün içinde, gemi sicilinin gözetimi altında tutulduğu mahkemeye dilekçe ile itiraz edebileceği kararlaştırılmıştır.
Yönetmeliğin 23. maddesi ile gemi siciline kayıtlı gemilere ilişkin, sicille ilgili her türlü belgenin Gemi Sicili Bilgi Sistemi’nde (“GESBİS”) düzenleneceği ve hazırlayan memur tarafından paraf edilip, gemi sicil müdürü tarafından imzalandıktan sonra mühürleneceği düzenlenmektedir.
Gemi Mülkiyetinin Tescili
Yönetmeliğin 24. maddesi dahilinde TTK m. 940 gereğince Türk Bayrağı çekme hakkına sahip ticaret gemileri ile TTK m. 935/f. 2(a)-(c) hükmünde yazılı gemilerin tescil edilebileceği düzenlenmiş, Türk Bayrağı çekme hakkına sahip olup Türk Uluslararası Gemi Sicili’ne (“TUGS”) kayıtlı olmayan on sekiz gros tonilatoda veya daha büyük ticaret gemilerinin ise gemi siciline tescili zorunlu tutulmuştur. (i) Türk gemisi olmayan gemiler, (ii) yabancı bir gemi siciline kayıtlı bulunan Türk gemileri, (iii) donanmaya bağlı harp gemileri ve yardımcı gemiler ile (iv) devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişilerine ait münhasıran bir kamu hizmetinin görülmesine özgülenmiş gemilerin gemi siciline tescil edilemeyeceği öngörülmüştür.
Yönetmeliğin 25. maddesi uyarınca tescile tabi gemiler için yetkili sicil müdürlüğü, bağlama limanının yetki alanında bulunduğu gemi sicil müdürlüğü olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte, bir geminin seferleri yabancı bir limandan veya bir kara kentinden yahut bizzat gemiden yönetildiği takdirde, malikin gemisini dilediği yer siciline tescil ettirebileceği de düzenlenmiştir. Bu durumda ise geminin tescil edildiği sicil müdürlüğüne bağlı limanlardan gemi malikince belirlenecek bir liman, bağlama limanı olarak tescil edilecektir.
Yönetmeliğin 26. maddesi doğrultusunda bir gemi ancak malikin veya maliklerinden birinin istemi üzerine gemi siciline tescil olunabilir. Bununla birlikte, tescili zorunlu olan bir gemiye, malikinin tescil için yazılı talebi bulunmaması durumunda, sicil işlemlerini yaptırmaya davete ilişkin TTK m. 972 hükmü uygulanacaktır.
Yönetmeliğin 31. maddesi kapsamında gemi siciline kayıtlı bir geminin ya da gemi payının mülkiyetinin devrine ilişkin anlaşmaların yazılı olarak yapılması ve imzaların noterce onaylanması gerekli olup, bu anlaşmaların sicil müdürlüğü yetkililerinin huzurunda da yapılabileceği düzenlenmiştir. Söz konusu Yönetmelik maddesi ile gemi siciline kayıtlı bir geminin devri hukuki işlemi için zilyetliğin geçirilmesi de şart koşulmuştur. Ayrıca aynı Yönetmelik maddesi uyarınca; geminin emsal değerinin belirlenmesinde devir tarihinde geçerli olan tekne sigortası değeri, takdir komisyonu tarafından belirlenen değer veya Bakanlık tarafından başka bir usul öngörülmüşse bu şekilde belirlenen değerin esas alınacağı; ancak geminin devir tarihinden altı ay öncesine kadar gemiye ait takdir komisyonu değeri mevcut ise ve geminin ekonomik değerini değiştirecek herhangi bir işlem yapılmamış ise bu değerin esas alınacağı düzenlenmiştir.
Yönetmeliğin 32. maddesi kapsamında gemi siciline kayıtlı bir geminin mülkiyetinin hukuki işlem harici yollarla kazanılması ile sicilin düzeltilmesi istemi halinde ibrazı gereken belgeler sayılmış olup, veraset halinde veraset ilamı veya noterce düzenlenmiş mirasçılık belgesinin, mahkeme kararına dayalı tescillerde ise kesinleşmiş mahkeme kararının aranacağı düzenlenmiştir.
Gemi İpoteğinin Tescili
Yönetmeliğin 33. maddesinde belirtilen esaslar doğrultusunda sicile kayıtlı gemilerin sözleşmeye dayalı rehni sadece gemi ipoteği yolu ile sağlanmakta olup, ileride doğabilecek veya şarta ya da kıymetli evraka bağlı bir alacak için de gemi ipoteği kurulabilecektir.
Gemi ipoteğinin kurulmasına ilişkin sözleşmenin yazılı şekilde yapılması ve imzaların noterce veya sicil müdürlüğü tarafından onaylanması gerekmektedir. Gemi ipoteği için sözleşme tarafları veya temsilcileri, geminin kayıtlı olduğu sicil müdürlüğüne yazılı tescil talebinde bulunmalıdır. Talep yazısı, ipotek sözleşmesi ve diğer ekler ile birlikte ibraz edilmesini müteakip sicil müdürlüğünde gemi sicil müdürü huzurunda kimlik tespiti yapılarak imzalanacak ve ilgili harçlar tahsil edilmek kaydıyla bu haliyle GESBİS’e şerh edilerek sözleşme gemi dosyasına konulacaktır.
Aynı Yönetmelik maddesi ile gemi ipoteğinin kurulmasına ilişkin sözleşmenin noterde tanzim veya tasdik edilerek yapılması durumunda, gemi ipoteğinin tescili için gemi malikinin veya alacaklının sicil müdürlüğüne tescil başvurusunda bulunmasının ve sözleşmeyi ibraz etmesinin gerekli ve yeterli olduğu belirtilmiştir. Gemi siciline tescil edilmesi talep edilen ipotek, sicil müdürlüğünce geminin GESBİS’deki kaydının takyidat bölümüne kaydedilecek, takyidata dayanak teşkil eden belgeler ise geminin dosyasında muhafaza edilecektir. Üstteki derece boşaldığında ipoteğin boşalan dereceye geçmesi, malikin veya ipotekli alacaklının talebi ile mümkün olacaktır.
Yönetmeliğin 34. maddesinde düzenlendiği doğrultuda, aynı alacak için birden çok gemi/gemi payı üzerinde ipotek kurulması halinde, gemilerden her birinin sicil bilgisine diğer gemilerin de takyit edildiği re’sen kaydedilecektir. Gemilerden biri üzerindeki takyidin sona ermesi hâlinde ise keyfiyet, diğer gemilerin siciline re’sen tescil edilecektir.
İpotekli alacaklı ile gemi malikinin, ipoteğin kaldırılması hususunda TTK’da belirtilen şekil şartına uyularak anlaşmaları üzerine, ipotek üzerinde hak sahibi olan kişilerin onayının alınması kaydıyla ipotek ve varsa rehinli tahvildeki veya senetteki şerh silinecektir. Borçlu olmayan malikin, gemisi üzerinde ipotekle temin edilen alacağın bir üçüncü kişi tarafından üstlenilmesine TBK m. 198/f. 2 gereğince yazılı onay vermemesi halinde, borcun dış üstlenilmesine ilişkin sözleşmenin kurulduğu anda gemi ipoteği düşecektir. TTK m. 965/f. 3 ile m. 967 hükümleri saklı kalmak kaydıyla gemi siciline kayıtlı bir geminin silinmesi hâlinde de ipotek de silinme anında sona erecektir.
Gemi Kira Sözleşmesinin Şerhi
Yönetmeliğin 39. maddesi ile geminin, TTK m. 1119 veya 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktöring, Finansman ve Tasarruf Finansman Şirketleri Kanunu gereğince kiralanması durumunda, malik veya kiracıdan herhangi birinin istemde bulunması halinde kiracıya ait bilgilerin, GESBİS’teki kiracı bölümüne kaydedileceği ve ilgili kira sözleşmesinin bir nüshasının geminin dosyasına konulacağı düzenlenmektedir.
Gemi siciline şerh edilecek kira sözleşmeleri için taraflarca hazırlanan sözleşmenin imzalarının noter tasdikli olması veya sicil müdürü tarafından sicil tasdiknamesi ve ilgili sözleşmenin görülmesi suretiyle tasdik edilmesi ile birlikte sözleşmede belirlenen kira bedel toplamı üzerinden harçların ödendiğine dair belgenin de ibraz edilmesi gerekmektedir.
Gemi Sicilinin Nakli ve Silinmesi
Yönetmeliğin 42. maddesine göre geminin sicil kaydının geçeceği sicil müdürlüğüne veya mevcut sicil müdürlüğüne nakil isteminde bulunulabilir. Ancak bu istemin yerine getirilebilmesi için geminin, sicil kaydının nakledileceği sicil müdürlüğünün yetki alanında bulunan bir bağlama limanına geçmiş olması gerekir.
Yönetmeliğin 43. maddesi gereğince TTK’nın 965, 966 ve 967. maddeleri hükmüne göre yapılan gemi siciline kayıtlı gemilerin silinmesi işlemi için sicil müdürlüğü silinme şartlarının oluşup oluşmadığını inceler ve şartların oluştuğu tespit edildiği takdirde sicil kaydı silinerek gemi malikine bir silinme belgesi verilir.
Yönetmeliğin 44. maddesinde geminin kurtarılmayacak şekilde batması veya tamir kabul etmez hale gelir yahut Türk Bayrağını çekme hakkını kaybetmesi halinde, durumun gecikmeksizin silinmeye dayanak teşkil eden belgeler ile sicil müdürlüğüne bildirilerek sicil kaydının silinmesinin talep edileceği belirtilmiştir. Bu bildirim külfeti yerine getirilmediği takdirde geminin sicil kaydının Yönetmeliğin 45. maddesi kapsamında re’sen sicil müdürlüğünce silinmesi söz konusu olacaktır.
Bununla birlikte, geminin tamir kabul etmez hale gelmesi sebebiyle kaydının silinmesi için ipotekli alacaklıların onayı gerekmektedir. Benzer şekilde, gemi, Türk Bayrağını çekme hakkını kaybederse, ipotekli alacaklılarının ve gemi sicilindeki kayıt ve belgelere göre ipotek üzerinde hak sahibi olan üçüncü kişilerin onayı ile sicilden silinebilir. Aynı Yönetmelik maddesi gereğince geminin cebri icra yoluyla TTK’nın 940. maddesinde yazılı niteliklere sahip olmayan bir kişiye satılması halinde, satış bedelinin ödenmesiyle ipotekli alacaklısının rızasıyla alıcı tarafından yüklenilenler dışında, gemi üzerindeki bütün ayni ve kişisel haklar, külfetler ve sınırlandırmalar sona erecektir.
Yönetmeliğe göre tescili isteğe bağlı olan gemilerin kaydı ise malik veya maliklerinin istemi üzerine sicilden silinecektir. Tescili isteğe bağlı olan gemilere ait kayıtların sadece maliklerinin istemleri üzerine silinebilmesi için ipotekli alacaklıların ve gemi sicilinin içeriğine göre ipotek üzerinde hak sahibi olan üçüncü kişilerin silinme talebine onay vermeleri gerektiği öngörülmüştür.
Yapı Halindeki Gemilere Özgü Sicil ve Özel Sicil
Yönetmeliğin 48. maddesinde belirtildiği üzere, omurgasının konulduğu andan kızaktan indirilinceye kadar görünebilecek bir yerine ad ve numara konulmak suretiyle yapının açık ve sürekli bir şekilde ayırt edilmesi gerçekleştirildiği andan itibaren yapı halindeki gemiler üzerinde ipotek kurulabilecektir. Tamamlandığında on sekiz gros tonilatodan ufak olacak yapılar üzerinde ise ipotek kurulamayacaktır.
Yönetmeliğin 49. maddesine göre, yapı üzerinde takyidat olmaması kaydıyla; yapının tamamlanmasını müteakip geminin maliki ile geminin yapıldığı tersane sahibinin istemi veya tersane sahibi tarafından geminin yabancı ülkeye teslim edildiğinin bildirilmesi ve bu durumun belgelendirilmesi üzerine yapı, yapı hâlindeki gemilere özgü sicilden silinecektir. Ancak yapı üzerinde ipotek varsa, ipotekli alacaklıların ve sicile kayıtlı bulunan diğer hak sahiplerinin, kaydın sicilden silinmesine muvafakatleri aranacaktır. Diğer yandan, yapının harap olması halinde bu durumun belgeleriyle ispat edilmesini müteakip yapı, yapı halindeki gemilere özgü sicilden silinecektir. Yapının harap olması veya tersane sahibi tarafından yabancı ülkeye teslim edilmesi hâlinde, TTK m. 927’ye göre on beş gün içinde bildirim yapılmazsa, gemi sicil müdürü, TTK m. 966 hükmündeki usule uygun olarak yapının kaydını silecektir.
Son olarak Yönetmeliğin 51. maddesi gereğince TTK m. 941/f. 2 hükmünde yazılı hallerde istemde bulunulması halinde yabancı bayraklı gemilere Bakanlıkça bayrak çekme izni verilebilecek olup, izin verilen gemiler geçici olarak GESBİS’te bulunan özel sicile tescil edilecektir. Her iki yılda bir gerekli şartların varlığını sürdürüldüğünün izni alan kişi tarafından ispatlanması gerekecektir. TTK’nın 941. maddesinin birinci fıkrası gereğince ise bir Türk gemisinin yabancı bayrak çekebilmesi için o gemi üzerindeki takyidatların silinmesi veya hak sahiplerinin tümünün yabancı bayrak çekilmesine yönelik yazılı onayı gerekmektedir. Geçici olarak yabancı bayrak çeken geminin siciline takyidat kaydedilmesinin de mümkün olduğu belirtilmiştir.